De usu, et abusu Turundarum, et Penicillorum
in curandis Vulneribus. Ut usus et abusus turundarum et penicillorum in curandis vulneribus clare intelligatur, prae aliis exponendum est quid sit vulnus, et quae sit vulneris sanatio et quo modo haec peragatur. Vulnus itaque est continui solutio, diruptio nimium mollium partium, fibrarum videlicet vasorum membranorum humani corporis continuum constituentium cum sanguinis effusione et functionum laesione facta a vi irruente contra affectam partem. Vulneris vero sanatio est coniunctio, agglutinatio et consolidatio partium omnium quae erant solutae et diruptae, per quam remittitur continuum et partes omnes vulneratae pristinam unitatem adipiscuntur illisque laesae ac deperditae restituuntur functiones. Haec vulneris sanatio, haec partium consolidatio, per quam pristinum remittitur continuum non est artis opus, non medicamenti supra vulnus appositi, sed est opus solius naturae medicatricis, quae Summi Opificis providentia corpus et corporis partes tuetur atque conservat, et illas, quae amissae sunt, praeter spermaticas remittit. Naturae balsamico illo latice rore illo sanguineo, quo partes nostri corporis alluntur, augentur et conservantur, solutas pariter et diruptas partes coniungit, agglutinat ferruminatque ferinatque et ad pristinam unitatem remittit. Quod natura medio hoc balsamico latice solutas et diruptas partes in vulnere agglutinat et ferruminat, necessaria est libera fluvidorum omnium circulatio ad omnes vulneratas

partes, et necessarius est per ipsas liber progressivus fluvidorum motus, qui dum recte conficitur, particulae laticis balsamici aequo et iusto ordine iuxta animalem aeconomiam solutis partibus apponuntur et cohaerent, pro illis agglutinandis et consolidandis. Haec partium, quae solutae sunt, agglutinatio et vulneris sanatio remoratur et intercipitur ab alterata fluvidorum circulatione et ab alterato illorum progressivo motu. Nam si fluvidorum motus remeratus sit in parte affecta ob solidorum compressionem, constrictionem aut ob contractionem, intercipitur quoque aut remoratur cursus latici balsamico, qui neque ad extremum fibrarum aut vasorum, quae sauciata sunt, pervenire potest, ut illis apponatur haereatque pro illorum sanatione. Si ob solidorum laxitatem et imbecillitatem fluvida nimia copia ferantur ad vulneratas partes, sucus balsamicus, qui apponitur aut appositus est partibus vulneratis, a fluxu fluvidorum rapitur; ideoque nec haeret partibus, nec coalescit cum ipsis pro illis consolidandis. His accedunt ad remorandum sanationem qualitates et quantitates fluvidorum, quae copia aut crescitia aut nimia tenuitate peccare possunt. Ars suis praesidiis naturae sanationem molienti auxiliatur efficitque, ut natura citius et facilius opus sanationis absolvat. Quod fit tollendo et auferando impedimenta quae fluvidorum circulationem ad partem vulneratam illorumque progressivum motum remorari, vel ultra naturae modum augeri queant. Ars denique ablatis

extraneis corporibus et nocentibus rebus suis praesidiis partem affectam ad naturalem concentum ad aequum et iustum aequilibrium reddere debet ut fluvida cuncta ad vulnus pro faciliori partium consolidatione. Medicamentis pariter quantitas et qualitas fluvidorum corrigenda est, imminuenda illorum crasisities aut illorum tenuitas. His habitis de vulnerum natura, de illorum sanatione et de modo sanationis, mox exponendum bonum et malum quod afferre possunt turundae in vulnerum cura; exponendus est primum usus turundarum, deinde abusus ipsarum in vulnerum curatione. Quamvis turundae penicilli allychnia et linamenta que sunt turundarum species intra vulnera apposita et infixa sanationem remorentur et intercipiant, dolores et rumores excitant, nihilominus tamen illorum usus non semper est ablegandus. Siquidem a turundarum usu secundarii affectus boni et utiles interdum consequi possunt, per quos vulnerum sanatio facile et tuto perficitur. Penicilli et linamenta nonnumquam intra vulnera apponuntur supra venam aut arteriam sauciatam ad sistendum sanguinem. Ex quo saepe remoratur et sistitur sanguis et haemorrhargia [sic!] symptoma grave quod periculosum reddit vulnus ipsum. Vulnera et vulnerum labia disiuncta et aperta mediis turundis et penicillis conservanda sunt pro instituenda aliqua chirurgica operatione, maxime si saucia arteria sit

vincenda, aut si fractum cranium scalpris obradendum est aut terebra perforandum, aut vecte depressum elevandum, aut si ab osse fracto extraenda sint ossis fragmenta, aut si telum, si globuli plumbei vel alia extranea corpora. Non solum dum haec contingunt, turundis et penicillis aperta conservanda sunt vulnera, sed etiam scalpello incidenda et eo magis aperienda sunt pro faciliori operatione. Usus praeterea turundarum conducit in curandis vulneribus penetrantibus abdominis et thoracis. Mediis enim turundis apertae continentes abdominis aut thoracis partes conservantur, ut per apertum vulneris orificium sanguis in cavitate contentus exire possit et conclusum pus suum habeat effugium. Vulnera abdominis aut thoracis numquam in externis et continentibus partibus consolidanda sunt, priusquam internae contentae partes fuerint sanatae. Turundis et fistulis aperta quoque servanda sunt haec vulnera ut convenientia medicamenta intra cavitates immitti possint pro sanatione internarum partium quae in vulnere solutae et diruptae sunt. In usu tamen turundarum et penicillorum pro curandis vulneribus non est diu imorandum, ne a detento pure intra vulnus corruptiones maiores sequantur, nec non inflammationes et abscessus, aut ne calloso facto vulnere sequatur ulcus fistulosum. Saepe, ne diutius protrahatur turundarum usus, scalpello aperienda sunt vulnera, ut sanguis et corrupti humoris exire et nocentia corpora extrahi possint. Abusus turundarum in vulnerum curatione vituperandus

et ablegandus tamquam auxilium infestum nocens et contra naturae modum, quod non solum remoratur protrahitque protraitque vulnerum sanationem, sed etiam auget vulnerum symptomata et graviora reddit redit ipsa vulnera, quae incurabilia quandoque et lethalia evadunt. Multa et diversa sunt damna et mala, quae in ipsis vulneribus affert turundarum abusus. Hae primum infixae in recentia et dolentia vulnera comprimunt distenduntque vulneratas solidas substantias; ex quo compressis distractisque nervatis substantiis, dolores et spasmi concitantur. Hinc convulsiones, inflammationes, tumores, abscessus promoventur. Turundae secundo infixae in vulnere claudunt vulneris orificium, quo clauso intercipitur perspiratio materiae quae vaporis forma ex vulnere exire deberet. Retenta haec vaporosa materia intra vulnus excitat fermentationem, promovet et auget corruptionem fluvidorum quae extra vasa in vulnere vulnera conclusa sunt. A concitata fermentatione fluvidorum dolentia solida vulnerata distrahuntur, percutiuntur ac cuneantur, et calefacta magis dolentia inflammabilia redeuntur, ex quo augetur corruptio, per quam fluvida et solida abeunt in substantiam purulentam aut saniosam aut icorosam. Aucta puris copia aut saniei, vulnus magis cavum magisque profundum evadit et nonnumquam ut ulcus sinuosum abit. Turundae imbutae et implatae corrupto [corupto MS] vulneris humore tument,

et eo magis intra vulnus corruptum [coruptum MS] claudunt humorem, et ut corpora corrupta corupta ac putrida suo contactu augent fluvidorum corruptionem coruptionem et solida ipsa putrescere faciunt. In omni simplici vulnere linamenta et turundae omnino sunt ableganda. In simplici vulnere aequae et iusta curandi indicationes erant auferendi corpora extranea et omnes res nocentes, et protinus vulneris labia coniungendi et coniuncta conglutinandi et consolidandi. Appositae turundae et linamenta intra vulneris labia inibant, ne labia vulneris evadant simul coheantque. Ideoque vulnera quae paucis diebus et, ut plurimum, sine pura agglutinari aglutinari et consolidari consuevere, ob appositas turundas ad multos dies ad hebdomadas illorum consolidatio et sanatio protrahitur. Ideque contingit ab alteratione facta in solidius a suppuratione supuratione genita in vulnere ob turundarum usum, quae cohaesionem et consolidationem partium, quae in vulnere sunt solutae, intercipiunt. In cavis et profundis vulneribus turundarum usus diversa et gravia damna parere possunt. Hae claudendo intra vulnera corruptos coruptos et putridos humores augent humorum corruptionem coruptionem comprimendo et distrahendo distraendo fibras et vasa sauciata excitant dolores et spasticas contractiones contrationes. Ex quibus laesionibus facto obice contra fluvidorum circulationem contra progressivum motum, intercipitur illorum cursus, quare detinetur et remoratur sanguis et una cum sanguine caetera fluvida

per affectam partem fluentia stabulantur. Hinc iure circulationis sanguinis implentur vasa et repleta tumant, et cum his pars affecta elevatur in tumorem aut phlegmonosum aut erysipelatosum. Quos tumores comitatur rubor, calor, tensio, dolor, pulsatio, febris, vigiliae et alia gravissima accidentia. A stasi sanguinea a tumore ab inflammatione genita ob turundas in vulnere gignitur abscessus et ulcerosi sinus, qui nonnumquam cuniculosi fiunt et feruntur ad articulos ad nervos, ad arterias grandiores, ad ossa, ad magnas cavitates, ad viscera ipsa; et a nimia inflammatione partes vulneratae abeant in corruptionem coruptionem gangrenosam aut sphacelosam. Turundae principio comprimendo et distrahendo distraendo fibras musculares et nervosas promovent inflammationes, spasticos dolores et convulsiones et suppurationes supurationes, progressu temporis sensim sensimque comprimendo extrema vasorum et fibrarum inflactunt, torquent et occludunt ocludunt, orificia ipsorum vasorum, quae compressa una cum fibris abeunt in duram et calosam substantiam, quare ei callus inducitur et circum orae crassae livent aut fistula exoritur. Vulnus callosum aut fistulosum a turundis factum sanari nequit nisi ablegatae sint turundae et

ablatum extirpatum sit callum ipsum quod inibet et intercipit partium cohaesionem et agglutinationem aglutinationem. Quare scalpello saepe ac saepius appariendum est ulcus seu vulnus ulcerosum et callosum factum, et scalpello ipso amovendum ac praecidendum est callum, aut septica et caustica superponenda sunt ad destruendum callum aut digerendum et mundificandum mondificandum ulcus, ut media suppuratione supuratione et mundificatione mondificatione ablatis callosis substantiis et apertis occlusis vasorum orificiis succus suchus alibilis et balsamicus fieri possit ad partes sauciatas ad extrema vasorum pro illorum agglutinatione aglutinatione et consolidatione. Deficientibus his praesidiis, ut plurimum, vulnera incurabilia propter turundarum abusum evadunt. In cavis et profundis vulneribus et in penetrantibus in caveam thoracis aut abdominis ob turundarum abusum turunda aliqua excidit in caveam vulneris ibique delitescit inscio interdum chirurgo. Turunda quae inclusa in vulnere delitescit est corpus ita nocens et infestum, ut vulnus numquam ad sanationem pervenire potest nisi prius extracta et eliminata fuerit turunda. Turunda occulta, quae conclusa est intra vulneris cavum est corpus putridum humoris corrupti corupti planum imbutum, quod non corrumpitur corumpitur nec funditur, sed corrumpit corumpit alias partes et tamquam corpus extraneum

malignum corruptionem coruptionem conservat et augeat, ex qua purulenta febris aut febris hectica, quae sensim sensimque ad tabem ad interitum ducit aegrum. Ex dictis colligitur turundarum abusum infestum et peiorem esse saepe ipso vulnere. Nam turundae primo in vulnus immissae et infixae aspero et duro suo contactu molles et nimis sensibiles sauciatas partes comprimendo, vellicando et distrahendo ob vim factam contra cohaesionem partium contra nisum incontractum immodicos et spasticos dolores excitant, ex quibus convulsiones, vigiliae, deliria, mentis alienationes insequuntur. Et intercepto sanguini caeterisque fluvidis cursu et transitu, per vulneratas partes tumores, inflammationes, febres exoviuntur. Hinc suppurationes supurationes, abscessus absessus aut corruptiones coruptiones aut gangrenae aut sphacali. Turundae secundo claudunt intra vulnus materiam purulentam et corporum quae stabulando acrior et magis putrida facta solidas vicinas partes corrumpit corumpit et auget copiam purulentae materiae, ex qua ulcerosi sinus gignuntur qui sub venas aut sub arterias,

sub nervos, tendines, ligamenta ad articulos, ad ossa feruntur et quandoque ad magnas cavitates, ad viscera ipsa extenduntur. Ideoque vulnera quae sanabilia erant ob turundarum usum insanabilia et laethalia evadunt. Hieronymus Vandellius